CZĘŚCI ZDANIA

WYPOWIEDZENIE, ZDANIE, RÓWNOWAŻNIK ZDANIA

Wypowiedzenie - to grupa logicznie powiązanych wyrazów (zdanie, równoważnik zdania), która przekazuje zrozumiałą informację. Wypowiedzeniem może być również pojedynczy wyraz zawierający jakąś myśl (bez względu na to, czy w tej wypowiedzi jest czasownik osobowy).

Wypowiedzenia dzielą się na zdania i równoważniki zdań.

Zdanie - to wypowiedzenie, w którym jest orzeczenie. Zdanie zawsze zawiera orzeczenie (najczęściej w formie osobowej czasownika).

ZDANIE - WYPOWIEDŹ Z ORZECZENIEM!

Równoważnik zdania - to wypowiedzenie, w którym nie ma orzeczenia (w równoważniku zdania orzeczenie nie występuje), ale zawierające treść zrozumiałą dla odbiorcy.

RÓWNOWAŻNIK ZDANIA - WYPOWIEDŹ BEZ ORZECZENIA!

CZĘŚCI ZDANIA

Główne części zdania to podmiot i orzeczenie.

Orzeczenie - nazywa czynności, procesy lub stany. Orzeczeniem jest najczęściej czasownik w formie osobowej. Odpowiada na te same pytania, co czasownik: co robi? co się z nim dzieje?

Podmiot - wykonawca czynności. Podmiotem jest najczęściej rzeczownik w mianowniku. Podmiot może być również wyrażony zaimkiem, przymiotnikiem, liczebnikiem, lub czasownikiem w bezokoliczniku.

POZOSTAŁE CZĘŚCI ZDANIA

Przydawka - to część zdania, która określa podmiot lub inny rzeczownik. Oznacza cechy osób, przedmiotów i zjawisk. Odpowiada na pytania:

jaki?, jaka?, jakie?

który?, która?, które?

czyj?, czyja?, czyje?

ile?, czego?, z czego?

Przydawka może być wyrażona rzeczownikiem, przymiotnikiem, liczebnikiem lub wyrażeniem przyimkowym.

np.
miły chłopiec (przymiotnik)
na trzecim zjeździe (liczebnik)
historia wojny trojańskiej (rzeczownik)
bluzka z bawełny (wyrażenie przyimkowe)

Dopełnienie - jest określeniem czasownika, najczęściej uzupełnia treść przekazywaną przez orzeczenie. Odpowiada na pytania wszystkich przypadków (oprócz mianownika):

kogo?, czego?

komu?, czemu?

kogo?, co?

kim?, czym?

o kim?, o czym?

Dopełnienie jest najczęściej wyrażone rzeczownikiem lub wyrażeniem przyimkowym.

np.
odwiedziłam (kogo?) wujka (rzeczownik)
rozmawiałam (z kim?) z ciocią (wyrażenie przyimkowe)

Dopełnienie może być również wyrażane bezokolicznikiem. Wówczas odpowiada na pytania: 

co robić?, co zrobić?

np.
Chciałabym (co zrobić?) wyjść.
Uwielbiam (co robić?) tańczyć.

Okolicznik - jest określeniem czasownika, informuje o okolicznościach czynności i stanu. Informuje o miejscu, czasie, przyczynie, skutku lub celu danej czynności, oraz o sposobie, w jaki została ona wykonana. 

Okolicznik może oznaczać:

miejsce - okolicznik miejsca - odpowiada na pytania: gdzie?, skąd?, dokąd?

czas - okolicznik czasu - odpowiada na pytania: kiedy?, jak długo?, jak często?

cel - okolicznik celu - odpowiada na pytania: po co?, w jakim celu?

przyczynę - okolicznik przyczyny - odpowiada na pytania: dlaczego?, z jakiego powodu?, przez co?

sposób - okolicznik sposobu - odpowiada na pytania: jak?, w jaki sposób?

przyzwolenie - okolicznik przyzwolenia - odpowiada na pytania: pomimo co?, wbrew komu/czemu?, na przekór komu/czemu? [mimo co?, pomimo czego?]

warunek - okolicznik warunku - odpowiada na pytania: w jakich okolicznościach (coś się stało/stanie?), [pod jakim warunkiem?, w jakim wypadku?]

np.
Napiszę list (kiedy?) pojutrze.
Lampkę ustawię (gdzie?) na biurku.
Rysujesz (jak?) ładnie.
Idę do kiosku (po co?) po gazetę.
Piszę (jak?) szybko.

Okoliczniki są najczęściej wyrażone przysłówkami lub wyrażeniami przyimkowymi.

np.
Mówię (jak?) głośno. (przysłówek)
Jestem (gdzie?) w szkole. (wyrażenie przyimkowe)

Źródło: A. Klimowicz, Teraz Polski. Podręcznik do kształcenia literackiego, kulturowego i językowego dla klasy czwartej i piątej szkoły podstawowej, Wyd. Nowa Era, Warszawa 2013 / 2015, S. Stolarczyk, J. Polski, Sprawdzian szóstoklasisty. Korepetycje, Wyd. Lingo sp. j., Warszawa 2015, D. Stopka, Gramatyka w szkole podstawowej, Wyd. GREG, Kraków 1998, 

http://zapytaj.onet.pl/Category/002,010/2,6970713,Rodzaje_zdan_zlozonych_z_przykladami.html.