MITOLOGIA J. PARANDOWSKI - NARODZINY ŚWIATA

MIT – opowiadanie z czasów bardzo odległych, oparte na wierzeniach Greków. Mity dają wyobrażenie o życiu bogów, ludzi i przyrody.


MITOLOGIA – zbiór mitów jednego ludu.

„NARODZINY ŚWIATA”

CHAOS
1) wielkie Nic, ogromna pustka, wielka otchłań (ogromna przestrzeń, której końca nie można zobaczyć),
2) zamieszanie i bałagan w pokoju

KOSMOS
1) posprzątał ten świat i wypełnił go twórczymi siłami i boskimi pierwiastkami (niewielka, ale bardzo ważna część)

BÓSTWA:
Niebo - URANOS
Ziemia – GAJA


DZIECI GAI I URANOSA:


TYTANI – synowie Uranosa i Gai, sześciu olbrzymów, najstarszy z nich OKEANOS – bóg rzeki, najmłodszy KRONOS

CYKLOPI – synowie Uranosa i Gai, młodsi bracia Tytanów, wyglądają przerażająco i dziko, mają jedno oko na środku czoła

HEKATONCHEJROWIE – mieli sto rąk i ogromną siłę (STURĘCY)

Uranos nie był zadowolony z ich wyglądu i strącił ich do Tartaru.


TARTAR – podziemna głębia, miejsce, z którego nie ma wyjścia, miejsce kaźni w Hadesie

Gaja była zła na Uranosa, namówiła pozostałych synów tytanów, żeby napadli na swojego ojca. Najmłodszy z nich Kronos, został ich przywódcą. Uzbrojony przez matkę w kamienny sierp (narzędzie służące do ścinania zboża i trawy), okaleczył ojca i wraz z braćmi strącił go z niebiańskiego tronu.


KRONOS – najmłodszy z Tytanów, syn Uranosa i Gai, zabił Uranosa sierpem, pozbawił ojca władzy i sam objął władzę nad światem (rządził w Złotym Wieku), połykał własne dzieci w obawie przed utratą władzy (klątwa rzucona przez Uranosa)

KRONIA - prastare święto, podczas którego weselono się na pamiątkę złotego wieku

REA – „Matka Bogów”, żona Kronosa, opiekunka wszystkich dębów na świecie

Niedługo potem Kreon poślubił Reę, która opiekowała się wszystkimi dębami na świecie. Kronos pamiętał o klątwie rzuconej na niego przez ojca (że jeden z jego synów pozbawi go władzy), i połykał swoje dzieci: Hestię, Demeter, Herę, Hadesa, Posejdona. Zachowanie Kronosa doprowadziło Reę do wściekłości i ukryła następnego syna – Dzeusa. Oddała go pod opiekę Gai – matce Ziemi, czyli babci Dzeusa. Kreonowi dała kamień do połknięcia i w ten sposób uratowała Dzeusa.

GÓRA LYKAJON W ARKADII – miejsce urodzenia Dzeusa, kraina szczęśliwości, Dzeus urodził się w czarną noc.

MAŁY DZEUS – wychowywał się na Krecie, pod opieką górskich nimf.  Wykarmiła go koza Amaltea, później nimfy dawały mu do jedzenia miód.


NIMFA – boginka związana ze światem przyrody przyjmująca postać młodej, pięknej kobiety, zamieszkująca pola, lasy, góry, rzeki, źródła. Ich matką była koza Amaltea.


KOZA AMALTEA – pół nimfa, pół koza. Dzięki niej Dzeus uzyskał pożywienie, róg obfitości i egidę.

RÓG OBFITOŚCI – złamany róg kozy Amaltei, pobłogosławiony przez Dzeusa, oznaczający nieskończone bogactwo, ciągle napełniał się jedzeniem

EGIDA – tarcza Dzeusa ze skóry kozy Amaltei, nie można było jej przebić.
POD EGIDĄ – w opiece


Gdy Dzeus dorósł – postanowił się zemścić na ojcu za swoje rodzeństwo. Poprosił matkę, aby ustanowiła go podczaszym na Kronosa. Razem z matką przygotowali napój z gorzkich ziół, po którym Kronos wypluł z siebie całą zawartość brzucha. Wyskoczyli z niego: Posejdon, Hades, Hera, Demeter i Hestia.


PODCZASZY – to ktoś, kto na dworze królewskim próbował napojów przed podaniem królowi.


DZIECI REI I KRONOSA:


POSEJDON – bóg (władca) mórz, podlegały mu też wyspy, nadbrzeża, przystanie, Atrybut: Trójząb - używany był przez niego do rozbijania skał i tworzenia źródeł


HADES (PLUTON) – władca podziemia, miał czapkę z psiej skóry, która czyniła go niewidzialnym, jego wierny pies Cerber, żona Persefona

HERA – bogini (królowa) niebios i płodności, żona i siostra Zeusa, patronka niewiast, opiekowała się macierzyństwem, niosła pociechę wdowom. Atrybuty: jabłko granatu – symbol płodności, berło z kukułką – ptak jej poświęcony


HESTIA – bogini domu i rodziny, najstarsza córka Kronosa i Rei, stała na straży rodzin


DEMETER – bogini pól i urodzajów, jej imię oznacza „Gleba-Matka”, opiekowała się osadami rolników , ich życiem i obyczajem. Atrybuty: kłosy i maki, matka Kory (Persefony)


DZEUS – władca wszystkich bogów, urodził się na górze Lykajon w Arkadii (kraina szczęśliwości), jako dziecko wychowywał się na Krecie pod opieką nimf, wykarmiła go koza Amaltea, gdy dorósł zemścił się na ojcu, razem z matką Reą przygotowali napój z gorzkich ziół, po którym Kronos wypluł połknięte dzieci


TYFON - syn Gai, najstraszliwszy potwór, od głowy do lędźwi miał ciało olbrzyma ludzkiej postaci, zamiast nóg wiły się sploty wężów, ciało miał upierzone, sięgał aż do gwiazd, został zraniony przez Dzeusa żelaznym sierpem i przywalony wyspą Sycylią, gdy Tyfon stara się wydobyć z tego więzienia, ziemia sycylijska drży, a przez krater Etny bucha ogień z jego paszczy, wulkan Etna wybucha wtedy, gdy uwięziony pod Sycylią Tyfon zieje ogniem

GÓRY HAJMOS - góry krwi, krew Tyfona zabarwiła góry na czerwono, stąd góry krwi - Hajmos

CZTERY WIEKI LUDZKOŚCI:


- WIEK ZŁOTY – panował wtedy Kronos, ludzie żyli bez trosk, bez smutków, rzeki płynęły mlekiem, z drzew sączył się miód, ziemia rodziła wszystko w obfitości, bez pracy ludzi, ciało nie starzało się, nieustanne zabawy i biesiady


- WIEK SREBRNY – ludzie rozwijali się bardzo powoli, okres dzieciństwa trwał 100 lat, później szybko umierali, mieli pełno zgryzot, nie chcieli składać ofiar bogom, ani ich czcić, Dzeus ich wszystkich wytępił


- WIEK BRĄZOWY – było to plemię gwałtowne, kochające wojnę, ludzie mieli siłę olbrzymów i serca twarde jak kamień, wszystko robili z brązu (mury domów, miast, sprzęty), był to okres heroiczny, żyli wtedy m.in. Herakles i Tezeusz


- WIEK ŻELAZNY – trwa do dzisiaj, człowiek jest słaby i nagi, brakowało mu siły bogów

MIT O PROMETEUSZU

PROMETEUSZ

• tytan, syn boga Japeta,
• bóg, który cierpiał przez miłość dla ludzi,
• najmądrzejszy przedstawiciel swego ludu,
• ulepił człowieka z gliny pomieszanej ze łzami, a duszę dał mu z ognia niebiańskiego, którego parę iskier ukradł z rydwanu boga słońca, człowiek Prometeusza został wykonany z gliny, łez i ognia niebieskiego, słaby i nagi,
• poświęcił się dla ludzi, nauczył ich wielu pożytecznych umiejętności, przysłużył się ludziom, ponieważ nauczył ich sztuk i rzemiosł, przyniósł im boski ogień, oswoił dzikie zwierzęta, dał im ogień,
• przechytrzył Dzeusa (ludzie mieli składać bogom ofiarę z kości owiniętych tłuszczem), sprytnie oszukał Dzeusa (dał mu gorszą część wołu – kości okryte tłuszczem),
• złamał zakaz Dzeusa dotyczący rozpalania ognia,
• wykradł ogień Heliosowi i rozniósł go po ludzkich osadach,
• rozbudził w człowieku ducha i dał mu moc panowania nad światem,
• został przykuty łańcuchami do skalnej ściany Kaukazu i codziennie wygłodniały orzeł potężnymi pazurami rozrywał mu brzuch, a potem wyszarpywał mu wątrobę, która nocą wciąż odrastała,
• zwano go dobroczyńcą ludzkości, gdyż dał ludziom ogień,
• nie chciał poślubić Pandory, ponieważ podejrzewał podstęp bogów, bogowie stworzyli Pandorę, aby zesłać na ludzi nieszczęście, Pandora była dziełem: Hefajstosa, puszka Pandory oznacza źródło nieszczęść,
• brat Prometeusza, Epimeteusz przyczynił się do rozproszenia po świecie chorób i smutków, Epimeteusz poślubił Pandorę, brat Prometeusza nie był mądry,

PROMETEIZM – poświęcenie się jednostki dla dobra ogółu


BUNT PROMETEJSKI – bunt w słusznej sprawie, często okupiony cierpieniem


PROMETEJSKI CZYN – wielki czyn


PROMETEJSKI OGIEŃ – iskra życia


PROMETEJSKA POSTAWA -  pełna poświęcenia


PANDORA – była dziełem Hefajstosa, bogowie zesłali ją, by zesłać na ludzi nieszczęście. Brat Prometeusza Epimeteusz poślubił Pandorę i to on przyczynił się do rozproszenia po świecie chorób i smutków (posłuchał Pandory i otworzył  puszkę)


PUSZKA PANDORY – źródło nieszczęść, wszelkich kłopotów i nędzy


DEUKALION i PYRRA

DEUKALION – syn Prometeusza

PYRRA – córka Epimeteusza i Pandory

Para pobożnych staruszków, która na nowo zaludniała ziemię poprzez rzucanie poza siebie kamieni, oznaczających „kości ich matki”- ziemi. Kamienie zamieniały się w ludzi. Z kamieni rzucanych przez Deukaliona, powstawali mężczyźni, z kamieni rzucanych przez Pyrrę - kobiety. Dzięki nim świat się odnawiał. Z gleby rodziły się rośliny, ptaki i zwierzęta. Osady budowało plemię wyrosłe z kamieni, zdatniejsze do życia, wytrzymałe na ból i trudy. Deukalion nauczył ich wielu pożytecznych umiejętności, krzewił cześć należną bogom i stawiał świątynie.